Futuryzm to awangardowy kierunek literacki i artystyczny rozwijający się w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku, mający wiele wspólnego z dadaizmem. Teoretykiem tego kierunku oraz autorem futurystycznego manifestu był włoski poeta Tomasso Marinetti, który głosił idee anarchistycznego buntu przeciwko istniejącym formom życia społecznego, tradycji kulturowej.
Futuryści zafascynowani byli nowoczesną cywilizacją urbanistyczno-techniczną, a więc gloryfikowali wszelką nowość, przyszłość, dynamiczne tempo wielkomiejskiego życia oraz wszelkie wytwory nowoczesnej techniki. Wiąże się z tym pochwała brutalności, przemocy, a nawet wojny oraz kult nietzscheańskiego “mocnego człowieka”. Dlatego też włoscy futuryści związali się z włoskim ruchem faszystowskim. W Polsce futuryści opowiedzieli się po stronie rewolucjonistów i walczącego proletariatu.
Futurystów cechował agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja światem współczesnej techniki i cywilizacji. “Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzieła sztuki przez doskonałe połączenie ekonomiczności, celowości i dynamiki” – twierdzili futuryści.
W ich programie łatwo odnaleźć sporo niekonsekwencji, a wśród nich jednoczesny kult techniki i pierwotnego instynktu, apologię maszyny i uwielbienie dla żywiołu, pochwałę nowoczesnej cywilizacji i zaufanie do pierwotnych odruchów człowieka. Świadomą prowokacją wobec tradycji było głoszenie “dowolności form gramatycznych, ortografii i przestankowania”.
W literaturze kierunek ten objawiał się dążeniem do stworzenia nowego języka poetyckiego, zdolnego wyrazić ruch, wieloplanowość i równoczesność zjawisk, w odrzuceniu reguł logiki, składni i ortografii.
W ten sposób powstawały często utwory bezznaczeniowe, oparte jedynie na zasadzie podobieństwa brzmieniowego słów i dźwięków. Kierunek ten na zachodzie Europy rozwinął się przed pierwszą wojną światową, natomiast w Polsce okres głównych wystąpień futurystów przypada na lata 1919-1921.
Zobacz też: “Futuryzm w Polsce”
Lektura dodatkowa:
– A. Stern, “Poezja zbuntowana”, PIW 1964
