Najambitniejszy z utworów historycznych Żeromskiego – powieść “Popioły“, to rozległa panorama historyczna o bardzo luźnej kompozycji. Przeciążona nadmiarem opisów przyrody, kronikarskich szczegółów i reportażowej batalistyki. Jest też trochę anachroniczna w wątkach erotycznych, gdzie autor zastosował modernistyczną konwencję ukazywania przeżyć miłosnych.
Zarazem jednak w “Popiołach” triumfuje mistrzostwo Żeromskiego w odtworzeniu atmosfery obyczajowej i kulturalnej różnych środowisk ówczesnej szlachty i arystokracji. Wstrząsa bezlitosny realizm obrazu wojny. Nad kultem przeszłości góruje przenikliwe krytyczne widzenie historii.
Zamiarem Żeromskiego, zaznaczonym wielokrotnie w komentarzu autorskim, było ukazanie walk legionowych jako wielkiej szkoły nowoczesnego, świadomego i zdyscyplinowanego patriotyzmu. Wymowa powieści jest jednak bardziej skomplikowana. Legendzie przeciwstawił pisarz cierpką i trudną prawdę o wojnach napoleońskich, kiedy to wojska francuskie, a wraz z nimi i polskie przynosiły na swoich bagnetach prawa i instytucje demokratyczne. Przynosiły jednak również ucisk, rabunek, samowolę.
Ze świadomym uporem wybiera Żeromski takie epizody (grabież w Wenecji, wyprawa na San Domingo, wojna hiszpańska), które uwydatniają tragiczną sprzeczność między patriotycznymi intencjami żołnierzy Legionów, a użytkiem wojskowym i politycznym, jaki czyni z nich wola Napoleona.
Wojna, jaką widzimy w “Popiołach”, wyzwala wprawdzie bohaterstwo, ofiarność, hart moralny, ale zarazem okrucieństwo i rozbestwienie. Najwrażliwszych pustoszy wewnętrznie i łamie moralnie. Najcięższym brzemieniem druzgocze losy prostych ludzi.
Zobacz również inne streszczenia lektur szkolnych na naszych stronach!
