Kreśląc w swej pierwszej wielkiej powieści “Buddenbrookowie” historię rodziny kupieckiej z Lubeki, losy poszczególnych ludzi, ukazuje Mann zarazem ogólne tendencje rozwojowe mieszczaństwa w XIX wieku, i to nie tylko mieszczaństwa niemieckiego. Sam autor doszedł później do przekonania, że chcąc napisać książkę bardzo niemiecką w treści i formie, napisał fragment duchowych dziejów mieszczaństwa europejskiego. Historia rodziny Buddenbrooków obejmuje okres od roku 1835 do lat siedemdziesiątych stulecia, a więc okres, w którym funkcja społeczna burżuazji jako klasy przeradza się z postępowej w reakcyjną (świadectwem tego są kolejno: nieudana rewolucja mieszczańska w Niemczech w r. 1848 oraz zwycięstwo paryskich komunardów w r. 1871).
W tym tekście przeczytasz:
Tematyka powieści “Buddenbrookowie”
W powieści chodzi o burżuazję kupiecką; burżuazja przemysłowa nie jest uwzględniona, z tego też powodu nieliczne postacie robotników nie występują jako nowa antagonistyczna siła społeczna, lecz tylko jako grupa związana węzłem stosunków patriarchalnych z patrycjatem miejskim. Uwaga autora skupia się więc nie na konfliktach międzyklasowych, lecz na konfliktach wewnętrznych jednej klasy, zaostrzających się coraz bardziej w każdym następnym pokoleniu.
To ograniczenie tworzywa sprawia, że w tradycyjnej podstawowej relacji charakter – sytuacja akcent w powieści pada na charakter, tak że przy powierzchownym odczytaniu dzieje postępującego upadku rodziny Buddenbrooków można by rozumieć jako rezultat procesu rozkładu charakterów głównych bohateców, kolejno: dziadka, ojca i syna, od prawie jednolitej osobowości pierwszego, poprzez wewnętrzne rozdwojenie drugiego, do pełnej dezintegracji osobowości ostatniego. Szczególnie dobitnie akcent ten jest postawiony w wypadku syna. W tej samej sytuacji niebywałej koniunktury ekonomicznej po zwycięstwie nad Francją, kiedy powstają nowe fortuny (przykładem powodzenie Hagenstroma), fortuna Tomasza Buddenbrooka upada.
Konflikt klas
Jednakże uważniejsze odczytanie skłania do innych wniosków. Dziadek, stary Johann Buddenbrook, jest jeszcze przedstawicielem mieszczaństwa przedsiębiorczego, kierującego się motywami racjonalistycznymi, wierzącego w postęp rozumiany jako ruch wstępujący własnej klasy. Jednak ograniczony jej tradycją odczuwa nieufność wobec gwałtownego procesu uprzemysłowienia i niechęć w stosunku do rozwoju kapitalizmu, nie mogąc przezwyciężyć swych klasowych uwarunkowań, poza tym przewidując wynikające z tego rozwoju niebezpieczeństwo dla pozycji społecznej burżuazji. Jego syn, konsul Buddenbrook, odczuwa już wyraźnie skutki burzliwego wzrostu ekonomiki w warunkach kapitalistycznych. Prowadzi firmę z całym oddaniem, starając się już jednak nie tyle pomnażać osiągnięcia przodków, co zachować zdobyte przez nich pozycje wobec zaostrzającej się “wilczej” konkurencji. Utrzymanie firmy staje się dla niego zadaniem naczelnym, “fetyszem”, któremu podporządkowuje postępowanie i uczucia.
Jednak zbyt mała wewnętrzna wartość i siła sprawiają, że pod presją sytuacji popada w konflikt z sobą samym i szuka pociechy w przesadnej religijności. Jego syn, Tomasz, próbuje dostosować się do nowych sposobów prowadzenia interesów, jakie dyktuje zaostrzająca się walka konkurencyjna, przeżywa rozdźwięk wewnętrzny daleko intensywniej i ponosi ostatecznie klęskę.
W niezgodzie z sobą, w niezgodzie z otoczeniem (w domu i na giełdzie) popada w końcu w ostry kryzys psychiczny, z którego nie ma wyjścia. Jedyny przedstawiciel czwartego pokolenia, syn Tomasza, Hanno, w ogóle już nie staje do walki życiowej, nie dochodzi do wieku dojrzałego, wykazuje brak minimalnej choćby odporności fizycznej i psychicznej, nie umie się zupełnie dostosować do otoczenia, żyje tylko muzyką. Jako kilkunastoletni chłopiec umiera na tyfus, zamykajac dzieje “upadku rodziny”.
Inni bohaterowie
Inne postacie powieści uzupełniają te dzieje w sposób nader wyrazisty, np. młodszy brat Tomasza, Christian, który przez zupełny brak zainteresowań kupieckich i niefortunne powiązania prywatne deklasuje się szybko, czy Tony, siostra Tomasza, która dzięki uczuciu do Mortena Schwarzkopfa miała szansę wydobycia się poza sferę upadającej burżuazji, ale za słaba, by oprzeć się naciskowi rodziny (a także własnych przesądów), wchodzi na nieuchronną drogę “upadku” poprzez dwa nieudane małżeństwa: rujnują one jej pozycję zewnętrzną, co z kolei potęguje pęknięcie wewnętrzne. Tony zachowuje wprawdzie pozornie równowagę ducha wobec katastrof rodzinnych, ale tylko dlatego, że “nie przyjmując do wiadomości” przykrych spraw, stanęła w rozwoju wewnętrznym jako anachronicznie naiwna, tragikomiczna w końcu figura powieści.
Podsumowanie
W duchu naturalizmu ujmuje Tomasz Mann historię Buddenbrooków, w której tak ważnymi elementami są środowisko i dziedziczność i która m.in. jest studium psychologicznym degradacji biologicznej i towarzyszącego jej przerafinowania duchowego (w tym względzie pouczające jest prześledzenie wzrostu znaczenia przeżyć estetycznych w miarę zanikania tężyzny życiowej Buddenbrooków). W duchu realizmu krytycznego rozszerza jednak znacznie tło tej historii, dając powieść obyczajową, której krytycyzm posługuje się niejednokrotnie ironią, przechodzącą nawet w oskarżycielską satyrę (np. w partii dotyczącej szkolnych doświadczeń Hanno Buddenbrooka).
Zobacz również inne streszczenia lektur szkolnych na naszych stronach!
