Gustaw Herling-Grudziński przeżył sowiecki obóz w Jercewie. Napisał potem powieść pt. “Inny świat” – chłodną relację, nie przesyconą zbytnim ładunkiem emocji, lecz nie pozbawioną refleksji filozoficznych.
“Inny świat” obejmuje dwa lata obozowego życia – od aresztowania za przestępstwo “bycia Polakiem” po styczeń 1942 – kiedy to autor po głodówce protestacyjnej został zwolniony i przedostał się do Armii Andersa. Książka rzeczywiście przedstawia inny świat. Świat łagru sowieckiego, w którym “preparuje się więźnia” – tzn. człowiek popada w stan, w którym “uczucia i myśli obluzowują się”, “pomiędzy skojarzeniami powstają luki” – coś na kształt tępoty, posłuszeństwa, uległości – po to, aby przeżyć lub choćby uniknąć bólu, czy głodu. Obozowe zniewolenie – to fizyczne i psychiczne złamanie człowieka. Grudziński poraża czytelnika panoramą łagru, jaką odmalowuje w powieści.
Oto kolejne części utworu dotyczą różnych sfer obozowego życia: praca, posiłki, choroba, spotkania z ludźmi z zewnątrz, wiara, życie seksualne. Te cząstki składają się na zorganizowaną całość, która ma być nie tylko dowodem potworności, lecz także próbą analizy i zrozumienia tak niepojętego systemu.
Oto realia obozu sowieckiego:
- selekcja i niszczenie słabszych (klasyfikacja ludzi wg kotłów),
- “wyższość” więźniów przestępczych (urków) nad politycznymi,
- śmierć – wciąż obecna i stanowiąca cały proces: od chorób, głodu, męki psychicznej,
- samobójstwo staje się aktem wolności i stanowienia o sobie,
- śmierć nie czyni wrażenia na tych, którzy zostają,
- katorżnicza praca,
- wzajemna nieufność i powszechne donosicielstwo,
- “sponiewieranie” ciała ludzkiego: odmrożenia, wypadanie zębów i włosów, kurza ślepota,
- absolutna zmiana znaczeń wartości takich jak miłość, wolność, miłość fizyczna, macierzyństwo.
Grudziński odtwarza łagrowy świat z dużą precyzją i dokładnością. Jest to świat totalnie inny – za drutami łagru obowiązują inne prawa, jest to machina nastawiona na całkowite wyeksploatowanie człowieka w niewolniczej pracy i pozbawienie go indywidualności.
Właściwie dzieje wszystkich więźniów Jercewa są wstrząsające, szokują nawet mało wrażliwego człowieka. Oto Kostylew i jego proces samookaleczania. Człowiek ten, aby uniknąć pracy, codziennie wkładał rękę w ogień. Lecz nie dla samego “uciekania” przed wysiłkiem. “Ręka w ogniu” to bunt Kostylewa przeciw zniewoleniu, to idea: “nie będę dla nich pracował, choćby za cenę swojego cierpienia, zdrowia i życia”. Inny przykład rzeczy straszliwej to nocne łowy i historia Marusi… Łowy “na kobiety” i gwałty nie mieszczą się w wyobraźni, fakt, że w potrzebie choćby odrobiny ludzkiego uczucia Marusia niewolniczo oddaje się Kowalowi, a ten, by nie zrazić do siebie kolegów, “oddaje” ją im jak “rzecz” do użytkowania – dławi w gardle.
Podobnie historia “generalskiej doczki”, którą zmuszono głodem do tego, by zrezygnowała z “cnotliwości”. Udało się. Odstąpiwszy od swych zasad raz – dziewczynie stało się obojętne: z kim, gdzie i kiedy – byle zdobyć jedzenie… Szybko utraciła urodę i jasność myślenia. Podobnie tragiczny jest przypadek Pamfiłowa – bezgranicznie pogrążonego w miłości do syna, który wyrzeka się go, by nie być “rodziną przestępcy” – lecz sam potem trafia do obozu. Poraża i napawa wstrętem wszechogarniająca siła donosu – w przypadku Grudzińskiego wsypał go najlepszy przyjaciel… Analiza głodu – zwłaszcza gdy bohater podejmuje głodówkę pod koniec pobytu w Jercewie, gdy uwolniono Polaków po pakcie Sikorski – Majski, a kilku (w tym Grudzińskiego) pominięto – etapy puchnięcia głodowego, psychiki wyniszczonego człowieka odbierają czytelnikowi sen.
Zobacz również inne streszczenia lektur szkolnych na naszych stronach!
