Tragifarsa kołtuńska, jak nazwała swój dramat autorka, nie figuruje w rejestrze gatunków. “Moralność Pani Dulskiej” to zestawienie dwóch krańcowych gatunków.
W tragedii bohater zostaje postawiony przez los wobec konieczności dokonania wyboru pomiędzy dwiema równie umotywowanymi, ale sprzecznymi ze sobą racjami. Farsa natomiast to typ komedii opierającej się na humorze sytuacyjnym, który nie ma żadnych funkcji moralizatorskich, a jedynie bawi.
Pozostaje wyjaśnienie jeszcze znaczenia słowa kołtun. Jest to nazwa domniemanej choroby lub po prostu nie czesana, posklejana czupryna. Słowo to stało się z czasem symbolem ciemnoty i braku kultury. Młodzież młodopolska określała tak człowieka zacofanego, mającego dziwaczne, niesłuszne poglądy i obyczaje etyczne. Najczęstszym obiektem ataków młodych artystów stało się mieszczaństwo, jako typowy przykład kołtunerii. Dostrzegano w nim ostoję zacofania, moralnej i ideowej obłudy oraz ograniczenia potrzeb życiowych do posiadania. Zdemaskowanie tych cech kołtuńskich jest właśnie celem G. Zapolskiej i jej tragifarsy.
Jako pierwsza na scenie pojawia się pani Aniela i wywołuje lekki uśmieszek swoim niedbałym strojem, dokładnie opisanym w didaskaliach (przydeptane pantofle, przerobiony kapelusz, pierze we włosach). Pani Aniela ma chytre, niespokojne oczy oraz piskliwy i krzykliwy głos. Wrzask Dulskiej będzie rozbrzmiewał podczas całego dramatu. Nie przeciwstawi się mu sterroryzowany przez żonę Felicjan, pozorny tylko będzie bunt Zbyszka. Dulska ma bowiem w domu władzę absolutną. Wszystkie te elementy składają się na farsowy charakter dramatu. Tragedię stanowi tu natomiast obłudna moralność Dulskiej, dwulicowość jej zachowań w domu i na ulicy, gra pozorów, nietolerancyjny i agresywny światopogląd. Dulska zmusza ludzi, by się jej podporządkowali, niepodporządkowanych – niszczy.
Tragiczna jest także naturalna kolej rzeczy, że dzieci przejmują cechy i światopogląd po rodzicach. Mechanizm ten widzimy na przykładzie Heli i Zbyszka. Dramat prowadzi do bardzo pesymistycznych wniosków: moralny klimat tej mieszczańskiej rodziny działa zabójczo na młode pokolenie. Tragiczny jest także los służącej Heli. Postać Zbyszka waha się pomiędzy ujęciem dramatycznym i farsowym. Wynika to z kontrastu: jego szybkie i szokujące swą odwagą decyzje, stanowcze i ostateczne w rzeczywistości okazują się słowami bez pokrycia. Jest on bowiem człowiekiem słabym i tchórzliwym.
Efekty farsowe i komediowe wynikają z przeciwstawienia charakterów, moralności i mentalności (np. zapsuta Hela i naiwna Mela), z kontrastu pomiędzy całkowicie biernym Dulskim i jego aż nazbyt czynną małżonką.
Zobacz również inne streszczenia lektur szkolnych na naszych stronach!
